Οι προκλήσεις που παρουσιάστηκαν μετά τις μεγάλης κλίμακας αφίξεις υπηκόων τρίτων χωρών στην ΕΕ και ιδίως στην Ελλάδα ανέδειξαν ως επιτακτική ανάγκη τη δημιουργία και λειτουργία σε ευρωπαϊκό επίπεδο μηχανισμών που θα παρέχουν εγγυήσεις για την αποτελεσματική προστασία των θεμελιωδών δικαιωμάτων των μεταναστών που φθάνουν στα σύνορα της ΕΕ.

Σύμφωνα με την απαίτηση αυτή, η Ελλάδα προχώρησε το 2022, με το άρθρο 50 του ν. 4960/2022, στη σύσταση της Ειδικής Επιτροπής για τη Συμμόρφωση με τα Θεμελιώδη Δικαιώματα και, με το άρθρο 49 του ίδιου νόμου, στη θεσμοθέτηση του Υπεύθυνου Προστασίας Θεμελιωδών Δικαιωμάτων (ΥΠΘΔ) στο Υπουργείο Μετανάστευσης και Ασύλου, ως απτή απόδειξη της δέσμευσης της χώρας για πλήρη σεβασμό και προαγωγή των θεμελιωδών δικαιωμάτων όπως και για  συμμόρφωση με το σύνολο των υποχρεώσεων που προβλέπονται, στην εθνική, ενωσιακή και διεθνή νομοθεσία.

H Ελλάδα είναι η μοναδική χώρα της Ευρωπαϊκής Ένωσης που δημιούργησε σε εθνικό επίπεδο το θεσμό του Υπεύθυνου Προστασίας Θεμελιωδών Δικαιωμάτων.

Ένα από τα κύρια καθήκοντα του Υπεύθυνου Προστασίας Θεμελιωδών Δικαιωμάτων είναι η συλλογή και προκαταρκτική αξιολόγηση καταγγελιών σχετικά με φερόμενες παραβιάσεις των θεμελιωδών δικαιωμάτων υπηκόων τρίτων χωρών. Οι παραβιάσεις αυτές σχετίζονται με πράξεις ή/και παραλείψεις δημόσιων αρχών κατά την είσοδο στη χώρα, την υποδοχή και τις διαδικασίες για τη χορήγηση διεθνούς προστασίας. Οι καταγγελίες οι οποίες κατόπιν προκαταρκτικής τους αξιολόγησης κρίνονται παραδεκτές, διαβιβάζονται στην Εθνική Αρχή Διαφάνειας ή στους αρμόδιους φορείς. Στη συνέχεια, ο ΥΠΘΔ ενημερώνεται συνεχώς για την πορεία τους και ενημερώνει αντίστοιχα τους καταγγέλλοντες.

Για το σκοπό αυτό, δημιουργήθηκε ο Μηχανισμός Καταγγελιών Θεμελιωδών Δικαιωμάτων, ο οποίος λειτουργεί πλήρως από τις 26 Σεπτεμβρίου 2023, παρέχοντας τη δυνατότητα στους υπηκόους τρίτων χωρών να συμπληρώνουν και να υποβάλλουν τυποποιημένα έντυπα καταγγελιών, διαθέσιμα στην ελληνική και την αγγλική γλώσσα, τηρώντας παράλληλα τις εγγυήσεις εμπιστευτικότητας και προστασίας των προσωπικών δεδομένων. Παραληφθείσα καταγγελία, προκειμένου να θεωρηθεί παραδεκτή, θα πρέπει, κατόπιν πλήρωσης των εξωτερικών και τυπικών προϋποθέσεων, να είναι αρκούντως σαφής, συναφής, πλήρης και τεκμηριωμένη.

Τα αναλυτικά αποτελέσματα της περιόδου 26 Σεπτεμβρίου 2023 – 26 Σεπτεμβρίου 2025 είναι διαθέσιμα στο επισυναπτόμενο αρχείο.